Bugün dünyada etkili bir şekilde konuşulduğu düşünülen 7 binden fazla dil var ve daha da ilginci, en az bir o kadar veya daha fazla ölü dilin olduğu varsayılıyor. Latince de bu ölü dillerden biridir. Latince’nin ölü bir dil olarak kabul edilmesinin nedeni, akademi ve bilim dışında konuşulmamasıdır. Dünyada Latince konuşan ülkelertam olarak düşündüğümüz gibi olmasa da hala varlar.
Latince konuşan ülkeler olduğu için, Latince’nin iki temel yapı üzerinde bir delegasyon olmasından kaynaklanmaktadır. Gerçekten de filmlerde gördüğümüz gibi büyülü bir yapıya sahip klasik bir Latince var ama bir de halk Latincesi olarak tanımlanan bir yapı var. Halk arasında konuşulan bu yapı tarih boyunca diğer dillerle birleşerek bugün merkezimizde kalmayı başarmıştır. Latince konuşan ülkeler üzerinden Latince tarihine daha yakından bakalım.
İki temel yapı üzerinden değerlendirebileceğimiz Latinceyi biraz tanıyalım:
Latince, Hint-Avrupa dil ailesinin İtalik koluna ait dillerden biridir. Kullandığı alfabe Etrüsk ve Yunan alfabelerine dayanmaktadır. İtalya’nın Latium bölgesinden gelen bu dil, Roma İmparatorluğu ile yayıldı. Bugünün bilimsel terminolojisinin çoğu Latince’ye dayanmaktadır ve birçok kelime İngilizce’ye de geçmiştir. Latince ile yazılmış en eski buluntu MÖ 7. yüzyıla tarihlenen bir takıdır.
Bu bahsettiğimiz klasik Latince, ama bir de halk Latincesi var. Halk Latince, adına Roma İmparatorluğu sınırları içinde yaşayanların konuştuğu daha kolay bir dildir. Bugün Romence dilleri veya Latin dilleri dediğimiz diller bu yapıdan türemiştir. Halk Latincesinin yayılmasının MÖ 100 ile 200 yılları arasında gerçekleştiği düşünülmektedir.
Latince kökenli diller nelerdir?
- Aragonca
- asturca
- aşırı dil
- Bergamo
- bordo
- Katalanca
- korse
- İspanyol
- Fransızca
- frangı
- francoprovensal valaisan
- Furlan
- Galiçyaca
- İtalyan
- Leonian
- Milanese
- miranda
- Napoliten
- norman
- Oksitanca
- Farsça
- Piedmont dili
- Portekizce
- roma dili
- Romence
- romence
- Sardunyalı
- Sicilya
- Venedik
- Valon
Bazıları artık ölü dil sınıfında kabul edilse de günümüze kadar devam etmektedir. Latin kökenli bazı Latin dilleri bu formdadır.Tüm bu diller, Roma İmparatorluğu’nun yayıldığı dönemde halk Latincesi ile tanışan insanların bu dili kendi dilleri ile birleştirmesi ve zamanla farklı dillerle birleşerek bugünkü halini alması sonucunda ortaya çıkmıştır.
Klasik Latince ile halk Latincesi arasındaki temel farklar şunlardır:
İlk kez MÖ 7. yüzyılda karşımıza çıkan Klasik Latince, o dönemin sanat ve bilim dili olmuştur. Öyleyse Bugün bile akademi ve bilim dünyası hala Latince terimler kullanıyor.M.Ö. 1.yy’da klasik Latince varlığını sürdürmekle birlikte, Roma İmparatorluğu sınırları içinde yaşayan halkın konuştuğu halk Latincesi egemen olmuştur.
Halk Latincesi hakkında günümüze ulaşan kaynakların sayısı yok denecek kadar azdır. Çünkü bu yapı Askerler, sıradan insanlar, köleler ve göçmenler tarafından konuşulan bir dildi. Klasik Latinceden farklı bir edat sistemine sahipti, cinsiyetsizdi, fiil zamanları yoktu, tanımlar ve hatta söylemler farklıydı. Başka bir deyişle, halk yalnızca klasik Latince için yararlı olanı kullandı.
Latince nasıl yayıldı ve Latin dillerine dönüştü?
Roma İmparatorluğu’ndaki siyasi çöküş ve Kabilelerin Göçü olayının birleşimi, halk Latincesinin yayılmasını ateşledi. Bölgeye gelen Cermen kabileleri nedeniyle halk dağılmış ve Roma toprakları ile Latin Avrupa arasında bir nevi sınır oluşmuştur. Örneğin İngiltere’de bu dönemde Latince tamamen unutulmuştu. İtalya ve Fransa’da Cermen kabileleri halk Latincesini benimsedi.
Halk Latincesinin tamamen 5. ve 10. yüzyılların ortalarında geliştiği düşünülmektedir. Üstelik bu evrim, dünyanın farklı yerlerinde, farklı dillerin etkileşimi ile gerçekleşti. Klasik Latince gibi belgeye dayalı bir yapı olmadığı için büyük bir metamorfoz geçirmiştir. 10. ve 13. yılların ortalarında bu değişen diller yazılı olarak karşımıza çıkmaya başladı. Yani Latin dilleri resmen ortaya çıktı.
16. yüzyılda bu evrim neredeyse sona ermişti. Çünkü matbaa vardı ve Latin dilleri homojen olma eğilimindeydi. Siyasi amaçların kademeli olarak ortaya çıkması, bu sınırlar içinde yaşayan insanların ortak bir Latince konuşmasını sağladı. Örneğin, Fransa’da konuşulan birçok farklı dil yapısı vardı. Ancak siyasi sınırların kesin olarak çizilmesiyle Paris’te konuşulan Fransisken yapısı tüm ülkeye yayıldı.
Dünyada kaç kişi Latince konuşuyor, Latince konuşulan ülkeler hangileri?
Günümüzde aktif olarak konuşulan Latince kökenli diller arasında en çok konuşulan diller İspanyolca, Portekizce, Fransızca, İtalyanca ve Romence. Son rakamlara göre dünyada yaklaşık 500 milyon kişi İspanyolca, 250 milyondan fazla kişi Portekizce, 100 milyona yakın kişi İtalyanca, 150 milyondan fazla kişi Fransızca, 100 milyona yakın kişi İtalyanca ve 25 milyondan fazla kişi de konuşuyor. insanlar Rumence konuşur. Sayısız lehçe ve yapıyı hesaba katarsak bu sayılar çok daha fazladır.
dünyada bugün 600 milyondan fazla insan Halk Latincesinden evrilerek günümüze kadar ulaşan Latince dillerini konuştuğu tahmin edilmektedir. Amerika, Avrupa ve Afrika kıtaları Latin dillerinin en yaygın olarak kullanıldığı kıtalardır ancak dünyanın neresine giderseniz gidin halk Latincesinin ve hatta Latincenin kendisinin izlerini bazen sözlü olarak bile görebilirsiniz.
Latin dilleri ile Latince arasındaki benzerlikleri örnekler üzerinden görelim:
- Latince: (Illa) claudit semper fenestram antequam cenat.
- Katalanca: Ella tanca semper la finestra abans de sopar.
- İspanyolca: (Ella) siempre cierra la ventana antes de cenar.
- Fransızca: Elle ferme toujours la fenêtre avant de dîner/souper.
- İtalyanca: (Lei) chiude semper la finestra prima di cenare.
- Portekizce: (Ela) fecha semper a janela antes de Jantar.
- Rumence: Ea închide totdeauna ferastra înainte de cina.
- Turkish: O (kadın) her zaman akşam yemeğinden önce pencereyi kapatır.
Ölü bir dil olarak kabul edilse de, bugün hala dünyanın birçok farklı yerinde farklı versiyonları konuşulmaktadır. Latin tarihini Latin konuşan ülkeler üzerinden inceledik. Tüm bu bilgiler aslında makul bir kesimin dilediği gibi konuşup yazabildiği, değerli olanın insanların bir dili nasıl kullandıkları olduğu teorisini desteklemektedir. Konu ile ilgili düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
